مقایسه اثر مزاج بهاری و تابستانی بر جوش‌های پوستی و چرب‌شدن پوست از دیدگاه طب سنتی ایرانی

مقدمه

در طب سنتی ایرانی، رابطه‌ای تنگاتنگ میان تغییرات فصلی و وضعیت بدن و پوست انسان وجود دارد. فصول مختلف، هرکدام دارای مزاجی خاص هستند که می‌توانند بر کیفیت اخلاط، عملکرد اندام‌ها و حتی حالات روحی و جسمی افراد تأثیر بگذارند. یکی از نمودهای بارز این تغییرات، تأثیر آن‌ها بر سلامت پوست به‌ویژه در زمینه جوش‌های پوستی و چرب‌شدن پوست است. در این مقاله، تأثیر دو فصل بهار و تابستان را به‌عنوان نمایندگان مزاج‌های گرم‌تر سال بر پوست، به‌خصوص بر جوش‌ها و چربی پوست، مورد بررسی قرار می‌دهیم.

فصل اول: معرفی مزاج فصول در طب سنتی ایرانی

در طب سنتی ایرانی، هر فصل دارای مزاج خاص خود است:

• بهار: معتدل در رطوبت و حرارت، با غلبه گرمی و رطوبت ملایم

• تابستان: گرم و خشک

• پاییز: سرد و خشک

• زمستان: سرد و تر

بهار و تابستان به‌دلیل داشتن مزاج گرم، تأثیر بیشتری بر برانگیختن جوش‌ها، تحریک حرارت کبد و تولید حرارت زائد دارند. اما تفاوت‌هایی میان این دو فصل از نظر تأثیرشان بر پوست و چربی آن وجود دارد که در ادامه بررسی خواهد شد.

فصل دوم: ویژگی‌های مزاج بهاری و اثرات آن بر پوست

۱. مزاج بهار: گرم و تر

بهار فصلی است که با حرکت تدریجی از سرمای زمستان به گرمای تابستان همراه است. این گرمی همراه با رطوبت، طبیعت بدن را تحریک می‌کند و باعث:

• به جریان افتادن اخلاط راکد در زمستان می‌شود؛

• بیدار شدن طبیعت بدن و شروع حرکات داخلی اخلاط؛

• افزایش فعالیت کبد و گرم شدن خون؛

در این حالت، اگر در بدن خلط فاسد یا مواد زاید وجود داشته باشد، در بهار تمایل بیشتری برای خروج از طریق پوست پیدا می‌کنند.

۲. چرا جوش در بهار بیشتر می‌شود؟

• افزایش حرارت طبیعی بدن باعث باز شدن منافذ و تحریک تعریق می‌شود؛

• مواد فاسد، به‌خصوص خلط دم و صفرا، به سطح پوست هدایت می‌شوند؛

• نتیجه: بروز جوش‌های قرمز، چرکی یا ملتهب به‌ویژه در افرادی با مزاج دموی یا صفراوی؛

۳. چرب شدن پوست در بهار

اگرچه مزاج بهار “تر” است، اما رطوبت آن ملایم است. بنابراین، پوست معمولاً مرطوب و نرم‌تر از زمستان می‌شود، اما اگر افراد مزاج بلغمی نداشته باشند، چربی شدید ایجاد نمی‌شود. در کسانی که طبیعت گرم‌وتر دارند، ممکن است ترکیب رطوبت و گرمی به چربی بیشتر پوست منجر شود.

فصل سوم: ویژگی‌های مزاج تابستان و اثرات آن بر پوست

۱. مزاج تابستان: گرم و خشک

تابستان مزاجی گرم و خشک دارد که موجب:

• افزایش حرارت محیطی و گرمی مزاج؛

• کاهش رطوبت بدن و در نتیجه خشکی پوست در بسیاری موارد؛

• اما در برخی مزاج‌ها، مانند صفراوی‌ها، حرارت بالا باعث تحریک ترشح چربی پوست می‌شود.

۲. چرا جوش در تابستان تشدید می‌شود؟

• در تابستان، حرارت شدید کبد موجب افزایش تولید صفرا می‌شود؛

• صفرا، خلطی است گرم و خشک که اگر زیاد شود، به سمت پوست حرکت می‌کند؛

• نتیجه: جوش‌های صفراوی یا گرمی (زرد، ملتهب، سوزاننده، همراه با خارش)؛

۳. چرب شدن پوست در تابستان

با وجود مزاج خشک تابستان، برخی افراد از چربی شدید پوست در این فصل شکایت دارند. علت:

• تعریق بیش از حد؛

• تحریک غدد چربی برای جبران خشکی سطحی پوست؛

• به‌ویژه در افراد دارای پوست مختلط یا چرب، این چربی بیش از اندازه است.

فصل چهارم: مقایسه مستقیم اثر بهار و تابستان بر پوست و جوش

فصل پنجم: راهکارهای طب سنتی برای کنترل جوش و چربی پوست در بهار و تابستان

الف. تدابیر بهاری:

• اصلاح مزاج با غذاهای معتدل و کمی مایل به سردی؛

• استفاده از خوراکی‌هایی مانند سکنجبین، آب‌زرشک، آش‌های سبزیجات؛

• فصد و حجامت در ابتدای بهار در افراد مستعد؛

• استفاده از ماسک‌های طبیعی مانند ماسک خاک‌رس، خیار، کاسنی.

ب. تدابیر تابستانی:

• مصرف خوراکی‌های سرد و تر مانند کاسنی، خرفه، هندوانه؛

• نوشیدن آب با سکنجبین و شربت‌های خنک مثل شربت آبلیمو طبیعی؛

• شستشوی صورت با آب خنک و گیاهانی مانند بابونه و گل ختمی؛

• پرهیز از غذاهای بسیار چرب، سرخ‌کردنی و ادویه‌جات.

فصل ششم: نقش مزاج شخصی در تعامل با فصل‌ها

نکته مهم در طب سنتی این است که هر فرد مزاج خاص خود را دارد. تأثیر فصل بهار یا تابستان بر پوست بسته به مزاج ذاتی فرد تفاوت می‌کند:

• افراد صفراوی: بیشترین آسیب را از گرمای تابستان می‌بینند؛

• دموی‌ها: در بهار، احتمال بروز جوش بیشتر است؛

• بلغمی‌ها: در تابستان ممکن است پوستشان متعادل شود؛

• سوداوی‌ها: در بهار بهترند، اما گرمای شدید تابستان برایشان مضر است.

نتیجه‌گیری

بهار و تابستان هر دو به‌دلیل مزاج گرم، در بروز جوش‌های پوستی و تحریک چربی پوست نقش دارند. اما بهار با رطوبت ملایم‌تر خود بیشتر باعث جوش‌های سطحی‌تر و پوست نرم‌تر می‌شود، درحالی‌که تابستان، با خشکی بیشتر و گرمای شدید، سبب بروز جوش‌های ملتهب و خشکی یا چربی بیش از حد در افراد خاص می‌شود. شناخت مزاج فردی و رعایت تدابیر فصلی از نگاه طب سنتی می‌تواند به حفظ سلامت پوست کمک کند.