درمان جوش‌های بلوغ با استفاده از تعدیل اخلاط در نوجوانان از منظر طب سنتی ایرانی
مقدمه
دوران نوجوانی، با تغییرات چشم‌گیر جسمی، روانی و هورمونی همراه است. یکی از رایج‌ترین مشکلات پوستی در این سنین، بروز جوش‌های بلوغ (آکنه) است که نه‌تنها جنبه‌ی زیبایی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه در بسیاری موارد، سبب کاهش اعتماد به‌نفس نوجوانان نیز می‌شود. از دیدگاه طب سنتی ایرانی، جوش‌های بلوغ، نتیجه‌ی افزایش و غلبه‌ی برخی از اخلاط خاص در بدن است که اگر با روش‌های تعدیل مزاج و اخلاط کنترل شوند، می‌توان این پدیده را به‌صورت ریشه‌ای و پایدار درمان کرد.
فصل اول: چیستی جوش‌های بلوغ از منظر طب سنتی
تعریف آکنه از دیدگاه طب رایج
آکنه یا جوش‌های دوران بلوغ، التهاب مزمن غدد چربی پوست است که معمولاً در ناحیه صورت، شانه، سینه و پشت دیده می‌شود. در طب رایج، علت آن افزایش تولید سبوم (چربی پوست)، انسداد منافذ پوستی، فعالیت باکتری‌ها و تغییرات هورمونی است.
نگاه طب سنتی به جوش‌های بلوغ
در طب سنتی ایرانی، انسان از ترکیب چهار خلط اصلی (صفرا، سودا، دم و بلغم) ساخته شده‌است. هر یک از این اخلاط مزاجی خاص دارند، و سلامت انسان در گرو تعادل میان این اخلاط است. در دوران بلوغ، به‌دلیل جوشش طبیعت بدن و شروع فعالیت جنسی، میزان تولید خلط صفرا و گاهی خلط دم افزایش می‌یابد که به گرمی و خشکی بدن منتهی می‌شود. این حالت می‌تواند به بروز بثورات پوستی، از جمله جوش‌های صورت بینجامد.
فصل دوم: علل بروز جوش‌های بلوغ از منظر اخلاط
افزایش خلط صفرا
خلط صفرا، گرم و خشک است. افزایش آن در بدن نوجوانان می‌تواند به دلیل مصرف غذاهای گرم و خشک مانند فست‌فود، ادویه‌جات، سرخ‌کردنی‌ها و استرس زیاد باشد. صفرا به دلیل سبک بودن، تمایل دارد به سمت سطح بدن حرکت کند و خروج آن از طریق پوست با بروز جوش‌های چرکی و قرمز همراه است.
افزایش خلط دم
خلط دم، گرم و تر است. اگر این خلط زیاد شود، پوست حالت شاداب ولی جوش‌دار پیدا می‌کند. جوش‌هایی که نرم و برجسته‌اند و با فشار، خون‌آبه از آن‌ها خارج می‌شود، معمولاً نشانه افزایش دم هستند.
احتباس و سوء تدبیر در دفع
از دیدگاه حکمایی چون ابن‌سینا، اگر بدن نتواند مواد زائد را به‌خوبی دفع کند، این مواد در پوست ظاهر می‌شوند. در نوجوانانی که یبوست دارند، تعریق کمی دارند یا خواب کافی ندارند، مواد زائد در پوست تجمع یافته و به صورت جوش و آکنه بروز می‌کنند.
فصل سوم: اصول درمان جوش‌های بلوغ با تعدیل اخلاط
۱. شناخت مزاج فردی
نخستین گام در درمان، تعیین مزاج فرد است. اگر نوجوان دارای مزاج گرم و خشک باشد، باید از تدابیر سرد و تر بهره‌مند شود. برای مزاج‌های دموی، تعدیل گرمی و افزایش سردی و خشکی لازم است. تشخیص دقیق مزاج، توسط طبیب سنتی صورت می‌گیرد و برای انتخاب درمان بسیار مهم است.
۲. پاکسازی بدن از اخلاط فاسد
یکی از اصول درمان در طب سنتی، پاکسازی بدن (استفراغ) است. این کار از طریق روش‌هایی مانند:
-
حجامت (به‌ویژه حجامت عام و حجامت بین‌الکتفین)
-
سنا و گل سرخ برای دفع فضولات از روده
-
عرق‌گیری و تعریق از طریق حمام‌های سنتی و گیاهی
-
قی و مسهل صفرا در صورت لزوم
انجام می‌پذیرد.
۳. اصلاح غذا و پرهیز از غذاهای مولد صفرا و دم
برخی غذاها در نوجوانان موجب غلبه صفرا و دم می‌شوند، از جمله:
-
غذاهای سرخ‌شده
-
گوشت گاو و گوساله
-
شیرینی‌های مصنوعی
-
غذاهای شور و خشک
باید این غذاها با خوراکی‌های معتدل و رطوبت‌بخش جایگزین شوند.
۴. اصلاح سبک زندگی
-
خواب کافی (بین ساعت ۱۰ شب تا ۵ صبح)
-
فعالیت بدنی معتدل
-
پرهیز از اضطراب و خشم
-
پرهیز از خواب روز
-
حمام کردن منظم با تدابیر مزاجی
فصل چهارم: نسخه‌های درمانی جوش بلوغ در طب سنتی
الف. استفاده از داروهای خوراکی
۱. شربت بنفشه: برای افراد صفراوی، بسیار مفید است. سبب کاهش حرارت و پاکسازی کبد می‌شود.
۲. سکنجبین عنصلی: مخصوص کسانی‌ست که جوش‌های چرکی دارند. خلط‌های گرم را تحلیل می‌برد.
-
عرقیات خنک‌کننده:
-
عرق کاسنی
-
عرق شاه‌تره
-
عرق بیدمشک
-
عرق بادرنجبویه
-
مصرف روزانه یک استکان قبل از غذا.
-
خاکشیر: صبح‌ها با آب خنک و کمی عسل، برای پاکسازی معده و کبد توصیه می‌شود.
ب. داروهای موضعی
۱. ماسک گل ختمی + ماست: برای تسکین حرارت و التهاب پوست.
۲. شست‌وشوی صورت با جوشانده گل بنفشه و گل سرخ: به‌صورت روزانه، حرارت موضعی پوست را کم می‌کند.
۳. ترکیب سرکه و گلاب: برای پاکسازی پوست از چربی اضافی و ضدعفونی کردن جوش‌ها.
۴. روغن بادام شیرین: برای پوست‌های خشک و دارای جوش زیرپوستی، توصیه می‌شود.
فصل پنجم: مثال بالینی از درمان در نوجوانان
یکی از موارد درمانی رایج در مطب‌های طب سنتی، درمان نوجوانانی‌ست که با مزاج گرم و خشک و جوش‌های صورت به طبیب مراجعه می‌کنند. با پرهیز از غذاهای گرم، مصرف شربت بنفشه و خاکشیر، حجامت عام و استفاده موضعی از گلاب و سرکه، طی ۴۰ روز نتایج قابل توجهی در بهبود جوش‌های صورت و آرامش روانی آن‌ها مشاهده می‌شود.
فصل ششم: پرهیزهای غذایی و سبک زندگی برای نوجوانان
| مورد | پرهیز | جایگزین |
|---|---|---|
| غذا | غذاهای تند و فست‌فود | خوراک‌های آب‌پز، خورشت‌های ساده |
| نوشیدنی | نوشابه، چای پررنگ | عرقیات سرد، شربت خاکشیر |
| خواب | شب‌زنده‌داری | خواب منظم شبانه |
| استحمام | حمام با آب داغ و طولانی | حمام ملایم همراه با گیاهان دارویی |
فصل هفتم: جایگاه پیشگیری در طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، پیشگیری همواره بر درمان مقدم است. اگر از همان ابتدای بلوغ، نوجوان با شناخت مزاج خود، از غذاهای مناسب استفاده کند، مزاج خود را با سبک زندگی سالم تنظیم نماید و در صورت لزوم پاک‌سازی‌های ساده مانند استفاده از خاکشیر، سکنجبین، یا تعریق را به‌صورت دوره‌ای انجام دهد، جوش‌های بلوغ به‌مراتب خفیف‌تر یا حتی پدیدار نخواهند شد.
نتیجه‌گیری
طب سنتی ایرانی با نگاهی کل‌نگر به بدن و طبیعت انسان، راهکارهای مؤثری برای درمان جوش‌های بلوغ ارائه می‌دهد. در این مکتب، جوش نه یک بیماری پوستی، بلکه نشانه‌ای از عدم تعادل در اخلاط و مزاج بدن است. با تعدیل اخلاط، اصلاح سبک زندگی، استفاده از غذاها و داروهای گیاهی و انجام تدابیر پاکسازی، می‌توان این مشکل را به‌صورت ریشه‌ای و بدون بازگشت درمان کرد.
