نقش مزاج بلغمی در ریزش مو و مشکلات پوستی از دیدگاه طب سنتی ایرانی

مقدمه

طب سنتی ایرانی با بهره‌گیری از نظریه‌ی اخلاط اربعه و شناخت مزاج‌ها، نگاهی کل‌نگر به سلامت انسان دارد. در این دیدگاه، هر فرد دارای مزاجی خاص است که ترکیب ویژگی‌های جسمی، روانی و حتی رفتاری او را مشخص می‌کند. یکی از این مزاج‌ها، مزاج بلغمی است که طبیعتی سرد و تر دارد و در صورت غلبه، می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها از جمله مشکلات پوستی و ریزش مو شود.

در این مقاله، به طور مفصل نقش مزاج بلغمی در بروز اختلالات پوست و مو را بررسی کرده، نشانه‌های بالینی آن را تحلیل می‌کنیم و راهکارهایی بر اساس آموزه‌های طب سنتی ایرانی برای درمان و پیشگیری ارائه می‌دهیم.

فصل اول: شناخت دقیق مزاج بلغمی

تعریف بلغم در طب سنتی

بلغم یکی از چهار خلط اصلی بدن است که از عنصر آب شکل گرفته و طبعی سرد و تر دارد. این خلط وظیفه‌ی تغذیه‌ی سلول‌ها، نرمی مفاصل و روان‌سازی حرکات درونی بدن را بر عهده دارد. بلغم سالم برای ادامه‌ی حیات ضروری است، اما زمانی که دچار افزایش یا فساد شود، عامل بیماری‌های متعددی خواهد بود.

ویژگی‌های افراد بلغمی‌مزاج

افراد با مزاج غالب بلغمی معمولاً این ویژگی‌ها را دارند:

• پوست سفید، سرد و نرم

• موهای نازک، لخت و کم‌پشت

• خواب زیاد

• اشتها به شیرینی و لبنیات

• احساس سردی در اندام‌ها

• تمایل به نشستن و سکون

• کندی در تصمیم‌گیری و حافظه

این افراد اغلب در محیط‌های سرد و مرطوب دچار تشدید علائم مزاج خود می‌شوند و در زمستان، آسیب‌پذیرتر هستند.

فصل دوم: رابطه‌ی بین بلغم و پوست

۱. تیره‌گی و بی‌روح شدن پوست

غلبه بلغم موجب کاهش جریان خون در سطح پوست می‌شود. در نتیجه، اکسیژن‌رسانی به سلول‌های پوستی کاهش یافته و پوست رنگ‌پریده و خاکستری می‌شود. این تیرگی متفاوت از تیرگی ناشی از سودا است و بیشتر شبیه به کم‌خونی و بی‌جانی است.

۲. ایجاد جوش‌های سرد و چرکی

جوش‌هایی که در مزاج بلغمی ایجاد می‌شوند معمولاً:

• سفید یا چرکی هستند

• بدون دردند یا با درد ملایم

• در نواحی مرطوب صورت مثل گونه و اطراف بینی ظاهر می‌شوند

• با لمس سرد به نظر می‌رسند

این نوع جوش‌ها ناشی از افزایش رطوبت و انسداد منافذ هستند و با درمان گرم‌کننده بهتر پاسخ می‌دهند.

۳. بوی ناخوشایند پوست و تعریق سرد

در برخی افراد بلغمی‌مزاج، به دلیل تخمیر رطوبت‌های زائد در بدن، تعریق سرد همراه با بوی نامطبوع و ترش بروز می‌کند. این تعریق غالباً در خواب یا پس از خوردن غذاهای سردتر شدت می‌یابد.

۴. تاخیر در ترمیم پوست

بدن برای ترمیم زخم‌ها به حرارت نیاز دارد. افراد بلغمی به دلیل سردی مزاج، دارای حرارت پایین‌تری هستند که باعث کندی در ترمیم بافت‌ها می‌شود. زخم‌های پوستی این افراد ممکن است مدت‌ها باقی بمانند و به راحتی بهبود نیابند.

فصل سوم: اثرات بلغم بر مو

۱. ریزش موی منتشر و غیر التهابی

ریزش مویی که در مزاج بلغمی رخ می‌دهد، معمولاً پراکنده و غیر التهابی است. یعنی پوست سر دچار التهاب یا قرمزی نیست، اما موها به‌تدریج کم‌پشت شده و می‌ریزند. این نوع ریزش اغلب به دلیل تغذیه‌ی ضعیف ریشه‌ی مو در اثر بلغم زیاد است.

۲. ضعف خون‌رسانی به پیاز مو

بلغم باعث کاهش گرمی مزاج و در نتیجه کاهش جریان خون به پیاز مو می‌شود. این امر موجب تضعیف فولیکول و ناتوانی در تولید موهای جدید می‌شود. به همین دلیل است که افراد بلغمی رشد موی آهسته‌تری دارند.

۳. تولید شوره‌های سرد و سفید

شوره در مزاج بلغمی معمولاً به صورت پوسته‌های سفید، ریز، و بدون خارش شدید ظاهر می‌شود. این شوره‌ها از نوع سرد هستند و با مصرف شوینده‌های قلیایی یا سرد بدتر می‌شوند. بهترین درمان، گرم کردن پوست سر با داروهای گیاهی است.

۴. چربی سرد در پوست سر

چربی بلغمی، برخلاف چربی صفراوی که گرم است، سرد و سفت می‌باشد. این نوع چربی باعث می‌شود که فولیکول‌ها بسته شده و رشد مو کند یا متوقف شود. در واقع، پوست سر حالت چسبنده، مرطوب و خنک پیدا می‌کند.

فصل چهارم: دیدگاه حکما درباره بلغم و پوست و مو

ابن‌سینا:

در کتاب «قانون در طب» اشاره می‌کند:

“اگر بلغم به سر غلبه کند، سبب سقوط مو شود و رنگ چهره را متغیر گرداند.”
و همچنین تأکید دارد بر استفاده از گرم‌کننده‌های معتدل برای تعدیل مزاج بلغمی.

رازی:

رازی در «الحاوی» بیان می‌کند که افراد بلغمی‌مزاج باید از مصرف لبنیات سرد و ماهی اجتناب کنند، چرا که رطوبت را در بدن افزایش می‌دهد و موجب بروز بثورات پوستی و سستی در موها می‌شود.

عقیلی خراسانی:

در «خلاصه‌الحکمه» آورده است که چرب شدن پوست سر در اثر بلغم، می‌تواند باعث بند آمدن رویش مو شود و استفاده از غسول‌های گرم‌کننده‌ی گیاهی را پیشنهاد می‌کند.

فصل پنجم: راهکارهای درمانی برای مشکلات ناشی از بلغم

۱. رژیم غذایی مناسب

خوراکی‌های مفید برای بلغمی‌مزاج‌ها:

خوراکی‌های مضر برای افراد بلغمی‌مزاج:

• ماست، دوغ، پنیر تازه

• برنج سرد، خیار، هندوانه، گلابی

• شیرینی‌های خامه‌ای

• غذاهای مانده یا فریزری

• ماهی و حبوبات نفاخ

۲. نسخه‌های گیاهی موضعی

الف) برای پوست:

• ماسک گرم‌کننده با گل سرشور، حنا، بابونه و سرکه سیب

• بخور گرم با پونه، آویشن و اسطوخودوس

• شستشوی پوست با جوشانده‌ی مورد و نعناع

ب) برای مو:

• روغن‌مالی سر با روغن سیاهدانه، روغن کنجد و روغن سیر

• ماساژ کف سر با سرکه طبیعی گرم و گل خطمی

• استفاده از خمیر سیاهدانه و حنا برای تقویت پیاز مو

۳. اصلاح سبک زندگی

• خواب شبانه‌ی منظم (حدود ۶ تا ۷ ساعت)

• پرهیز از خواب روزانه

• پیاده‌روی تند در هوای گرم و خشک

• حمام با آب ولرم و پرهیز از حمام با شکم پر

• ترک رفتارهای تغذیه‌ای مانند پرخوری یا خوردن در زمان نامناسب

۴. تدابیر تخصصی طب سنتی

الف) حجامت:

• حجامت سر یا بین دو کتف برای کاهش بلغم دماغی

ب) فصد:

• در موارد خاص برای تخلیه رطوبت شدید و خون غلیظ بلغمی

ج) قی و مسهل:

• قی معده در برخی افراد برای پاک‌سازی خلط بلغم از معده

• مصرف ملین‌های گرم مثل گل سرخ، افتیمون و ترنجبین زیر نظر طبیب

نتیجه‌گیری

مزاج بلغمی، اگر دچار سوءمزاج و افزایش گردد، می‌تواند منشأ ریزش مو، افتادگی پوست، جوش‌های سرد و مشکلات متعددی در پوست و موی انسان شود. شناخت علائم غلبه بلغم، رعایت اصول تغذیه، ورزش منظم، استفاده از داروهای گیاهی گرم و درمان‌های تخصصی مانند حجامت، می‌تواند به تعادل این مزاج کمک کرده و زیبایی و سلامت پوست و مو را بازگرداند.
در طب سنتی ایرانی، اصل بر بازگرداندن تعادل به طبیعت بدن است و نه صرفاً سرکوب علامت‌ها. از این‌رو شناخت مزاج فردی، نخستین گام در درمان‌های مؤثر است.